Αθήνα 28 Φεβ 2012
Καταθέτω ορισμένες αντιρρήσεις στην απόφαση Κυβέρνησης και Περιφερειάρχη Αττικής για δημοπράτηση της κατασκευής-λειτουργίας των μονάδων του ΠΕΣΔΑ Αττικής με συμβάσεις ΣΔΙΤ.
Προκαταρκτικά επισημαίνω ότι:
v Κριτήριο είναι τόσο η περιβαλλοντική «συμπεριφορά» , το περιβαλλοντικό τελικό αποτέλεσμα των συμβάσεων αυτών όσο και το κόστος που διαχρονικά θα επιβαρύνει τους δημότες.
v Δεν υπάρχει εμπειρία από τη λειτουργία αυτών των συμβάσεων στη χώρα μας. Υπάρχει βεβαίως η εμπειρία από την απόδοση των συμβάσεων παραχώρησης (και τα ΣΔΙΤ είναι συμβάσεις παραχώρησης-αντιπαροχής ) οδικών έργων πχ της Αττικής Οδού, της Ολυμπίας Οδού και της Γέφυρας Ρίου – Αντιρρίου. Η εμπειρία αυτή όσον αφορά το περιβάλλον- γενικότερη απόδοση (ποιότητα, συντήρηση, χάραξη, επιπτώσεις στο μεταφορικό έργο, στην εθ. οικονομία κλπ) μπορεί (και στο θέμα αυτό υπάρχουν πολλές και έντονες περιβαλλοντικές ενστάσεις αλλά δεν είναι το θέμα μας) να είναι κάπου- ίσως- θετική , όσον αφορά το κόστος είναι αρνητική καθότι η τελική οικονομική απόδοση υπέρ του εργολάβου είναι κατ’ ουσία ανεξέλεγκτη και πανάκριβη για τους χρήστες- δημότες δια των υψηλών διοδίων.
v Το κύριο επιχείρημα για την επιλογή των συμβάσεων ΣΔΙΤ είναι ότι το Κράτος και ο ΕΔΣΝΑ δεν έχουν αρκετά χρήματα για να κατασκευάσουν τα έργα. Μπορούν σήμερα να διαθέσουν περί τα 130 εκ. € από το ΕΣΠΑ ενώ τα 4 έργα θα κοστίσουν περίπου 500 εκ €. Επομένως αυτά μπορεί να υλοποιηθούν μόνο με τα χρήματα που θα εξασφαλίσουν οι ανάδοχοι. Yπογραμμίζω το οικονομικό επιχείρημα διότι τα περί «ενιαίας ευθύνης μελετητή και κατασκευαστή» που αναφέρει η εισήγηση του Προέδρου του ΕΔΣΝΑ δεν θεμελιώνουν αποκλειστικά την επιλογή της παραχώρησης αλλά και άλλες επιλογές όπως πχ την κατασκευή με χρήματα της Αναθέτουσας Αρχής (ΕΔΣΝΑ) με τη μέθοδο «μελέτη – κατασκευή» όπως προβλέπει (ως μια από τις δυνατότητες- μεθόδους δημοπράτησης των δημοσίων έργων) η νομοθεσία. Η παραχώρηση στον ανάδοχο και η ολοκληρωτική του ευθύνη για τη λειτουργία όλων των παραμέτρων του έργου είναι η ειδοποιός διαφορά. Και βέβαια μόνο ως ειρωνεία μπορεί να εκληφθεί η «θέση» της εισήγησης του Προέδρου ότι τα ΣΔΙΤ δεν είναι ιδιωτικοποίηση. Τα ΣΔΙΤ είναι ο ορισμός της ιδιωτικοποίησης.
Τα αρνητικά σημεία που εντοπίζω στις συμβάσεις ΣΔΙΤ αλλά και της γενικότερης επιμονής Κυβέρνησης και Περιφερειάρχη στην κατασκευή και των 4 μεγάλων έργων διαχείρισης των σύμμεικτων απορριμμάτων που προβλέπει η Εγκριτική Απόφαση του ΠΕΣΔΑ του Φεβρουαρίου 2006, είναι τα εξής:
1. Οικονομική συγκυρία. Ποιος θα μπορεί να πληρώνει;
Θα πρέπει να επανεξεταστεί ο όλος σχεδιασμός λόγω έκτακτης και δυσμενέστατης οικονομικής συγκυρίας και ύφεσης. Σε κατάσταση επιλεκτικής χρεοκοπίας (σημερινή υποβάθμιση της χώρας από τη S&P-28 Φε 2012) είναι απλώς αδύνατον να πραγματοποιηθούν την τρέχουσα τριετία δημόσια έργα προϋπολογισμού κατασκευής μισού δις € στην Αττική για τη διαχείριση των σύμμεικτων αποβλήτων. Και αυτό ενισχύεται δραματικά από τη σχεδόν βέβαιοι πρόβλεψη όλων ότι η ύφεση και η κάποιου είδους χρεοκοπία θα συνεχίσουν τα επόμενα δύο – τρία χρόνια τουλάχιστον. Και αν οι «επενδυτές» εξασφαλίσουν τα χρήματα για το ένα από τα τέσσερα έργα (προσοχή είναι 4 τα εργοστάσια που προβλέπει η Απόφαση του 2006 του τότε Γ.Γ. της Περιφέρειας Αττικής η οποία απόφαση έχει ονομαστεί – αν και δεν είναι- ΠΕΣΔΑ με την έννοια ότι άλλη ήταν η μελέτη ΠΕΣΔΑ του 2005 η οποία πχ δεν περιείχε ούτε τη λέξη «βιοξήρανση») οι εγγυήσεις που θα ζητήσουν για να πάρουν τα χρήματά τους θα είναι αδύνατον να εξυπηρετηθούν από ένα Ελληνικό Κράτος σε χρεοκοπία. Πράγματι ας φανταστούμε ότι «επενδυτές» κατασκευάζουν τη μεγάλη μονάδα των 700.000 τόνων σύμμεικτων στερεών αποβλήτων ανά έτος σε συνεργασία με Τράπεζες. Οι ίδιοι, ποντάροντας στην πρόβλεψη για την επερχόμενη και νέα μείωση του εργατικού κόστους και γενικότερα των τιμών στη χώρα μας, θα προσφέρουν τιμή εισόδου , πχ 80 €/τόνο (προσοχή χωρίς τα αντισταθμιστικά λεγόμενα ωφελήματα προς το Δ. Φυλής τα οποία ανέρχονται σε 20 €/τ) , ζητώντας εγγυήσεις κάποιας μορφής από το Ελληνικό Δημόσιο. Ποιος θα πληρώνει το 2016 , το 2017 κ.ο.κ. αυτά τα χρήματα; Οι χρεοκοπημένοι δήμοι; Το χρεοκοπημένο Ελ. Δημόσιο; Οι δημότες που θα είναι πλέον νεόπτωχοι Έλληνες; Βεβαίως, τελικά, οι τελευταίοι. Δεν θα οδηγηθούμε στην κατάσχεση περιουσιακών στοιχείων του ΕΔΣΝΑ αλλά και άλλων δημόσιων περιουσιακών στοιχείων; Και αυτό θα συνεχιστεί επί 25 έτη μετά την κατασκευή του εργοστασίου. Έχει εξετάσει κάποιος αναλυτικά τη χρονοσειρά αυτών των ετών ως προς την αποπληρωμή του αναδόχου; Οι ίδιοι οι ανάδοχοι δεν θα χάσουν τελικά τα ή μέρος των χρημάτων τους; Ποιος θα προστατεύσει το Ελ. Δημόσιο από τις αναμενόμενες διεκδικήσεις , δίκαιες ή υπερβολικές, των αναδόχων;
2. Ανεδαφική και περιβαλλοντικά επιζήμια η εγγυημένη ποσότητα σύμμεικτων τροφοδοσίας των μονάδων.
Η ως τώρα προδιαδικασία (με εφαρμογή του άρθρου 23 του ΠΔ 60/2007 περί «ανταγωνιστικού διαλόγου») υπόσχεται στον ανάδοχο ετήσια τροφοδοσία των μονάδων του με 1.350.000 τόνους σύμμεικτων δημοτικών απορριμμάτων ανά έτος. Ο ανάδοχος θα πληρώνεται με «GATE FEE» δηλαδή τέλος εισόδου , ανά τόνο τροφοδοσίας των μονάδων. Ο ρυθμός αποπληρωμής του θα συμβαδίζει απόλυτα με το φορτίο σύμμεικτων απορριμμάτων που θα μεταφέρουν οι δήμοι στην «πόρτα» του. Η «δέσμευση» αυτή της αναθέτουσας αρχής (αναμένεται αυτή να είναι πλέον ο Ειδικός Διαβαθμιδικός Σύνδεσμος Ν.Αττικής) για την ετήσια ποσότητα είναι ανεδαφική και επιζήμια για δύο λόγους:
v Η εμπειρία και οι μετρήσεις του 2010 και του 2011 υποδεικνύουν τάση δραστικής μείωσης των αποβλήτων . Μειώνεται η κατανάλωση των δημοτών αλλά και αυξάνεται το ρεύμα της «αυτοσχέδιας» ανακύκλωσης πτωχών πολιτών οι οποίοι ανακτούν ανακυκλώσιμα από χιλιάδες κάδους σε δημόσιους χώρους , στην Περιφέρεια Αττικής. ¨Ηδη το φορτίο των 1350000 τόνων πρέπει να «διορθωθεί» μειούμενο κατά 20% τουλάχιστον. Ουδείς μπορεί να προβλέψει την περαιτέρω εξέλιξη. Πως όμως θα διαστασιολογηθούν οι τεράστιες αυτές μονάδες; Και κατόπιν πως θα εξασφαλιστεί λοιπόν η αποπληρωμή; Ποιος θα πληρώσει το ρίσκο του αναδόχου το οποίο βεβαίως αυτός θα φροντίσει να μηδενίσει υπερκοστολογώντας το τέλος εισόδου; Ποιος θα προστατέψει το Ελληνικό Δημόσιο και τον ΕΔΣΝΑ από τις μελλοντικές , για το λόγο αυτό διεκδικήσεις του αναδόχου;
v Η δέσμευση συγκεκριμένου, στο σημερινό ύψος, φορτίου σύμμεικτων δημοτικών απορριμμάτων που θα παραδίδεται προς επεξεργασία στον ανάδοχο , έρχεται σε ευθεία αντίθεση με τους στόχους της ανακύκλωσης και ανάκτησης υλικών και της μείωσης του ρεύματος των σύμμεικτων δημοτικών απορριμμάτων με βάση την Ελληνική και Κοινοτική κείμενη Νομοθεσία. Αν υπολογίσουμε ότι το σημερινό αποτέλεσμα της ανακύκλωσης συσκευασιών είναι μάλλον μικρότερο από αυτό που παρουσιάζεται από την ΕΕΑΑ και σε κάθε περίπτωση μικρότερο από τα ευρωπαϊκά υψηλότερα αποτελέσματα θα αντιληφθούμε ότι η δέσμευση συγκεκριμένου φορτίου σύμμεικτών θα οδηγήσει την ανακύκλωση υλικών σε μαρασμό.
v Με τη σειρά της, η αδυναμία δέσμευσης συγκεκριμένης ετήσιας ποσότητας για όλο το διάστημα της σύμβασης, υπονομεύει το θεμέλιο μιας σύμβασης ΣΔΙΤ που είναι η ανά τόνο αποπληρωμή του αναδόχου . Το σημείο αυτό διαφοροποιεί το ΣΔΙΤ των σύμμεικτων απορριμμάτων της Αττικής από τις συμβάσεις παραχώρησης των οδών . Είναι εξαιρετικά δυσχερέστερο να προβλέψει κανείς τέτοια (πχ 20-30%) μείωση του μεταφορικού έργου και των μετακινήσεων σε κλίμακα χώρας σε σύγκριση με τη θεωρούμενη από πολλούς βέβαιη αλλά και επωφελή για το περιβάλλον μείωση του ρεύματος των σύμμεικτων δημοτικών απορριμμάτων την ερχόμενη δεκαετία ή εικοσαετία. Η αύξηση του ρίσκου του αναδόχου (εργολάβος και Τράπεζες) θα οδηγήσει σίγουρα σε υπερκοστολογήσεις και ασύμφορες τελικά ρυθμίσεις και για το Δημόσιο και για τους δημότες. Και εδώ υπογραμμίζω ότι η «διαφυγή» από τη δυσκολία αυτή , για τον εργολάβο , ευρίσκεται στις εγγυήσεις του Δημοσίου. Στο πλαίσιο αυτής της σύμβασης ΣΔΙΤ δεν υπάρχει δυνατότητα «συμπλήρωσης» της ποσότητας των απορριμμάτων δια του εξωφρενικού σεναρίου της «εισαγωγής» ξένων αποβλήτων καθότι ανατρέπεται το ίδιο το θεμέλιο της σύμβασης που είναι η εκ μέρους του εργολάβου επεξεργασία των αποβλήτων των δήμων της Αττικής και μόνο. Βεβαίως και στο θέμα αυτό υπάρχουν ίσως ευρύτερα σχέδια (Θριάσιο Πεδίο, επικίνδυνα φορτία στο λιμάνι Ελευσίνας κλπ) τα οποία μπορεί στο μέλλον να «αξιοποιηθούν» για να «διασωθούν» τα εισοδήματα του εργολάβου. Ας δεσμευτεί η εισήγηση ότι σε κάθε περίπτωση τα ΣΔΙΤ θα αφορούν μόνο σε σύμμεικτα απορρίμματα της Αττικής.
3. Αβέβαιη σύνθεση απορριμμάτων και αβέβαιη χρησιμοποίηση των προϊόντων.
Ανάλογα ισχύουν για την τεχνική σύνθεση των σύμμεικτων αποβλήτων που θα παραδίδονται στις μονάδες. Η σημερινή διαφαινόμενη τάση είναι να υποχωρήσουν δραματικά τα καύσιμα και ξηρά κλάσματα και να ενισχυθεί η συμμετοχή των βιοαποβλήτων στα «σύμμεικτα» απορρίμματα που θα παραδίδονται προς επεξεργασία στον εργολάβο. Αυτό με τη σειρά του θα επιφέρει σημαντικές αβεβαιότητες στα σχέδια (διαστάσεις, χωρητικότητες πχ βιοαντιδραστήρων κ.α) των μονάδων αλλά και στη δυνατότητα παραγωγής τελικά χρήσιμων υλικών από την επεξεργασία των αποβλήτων. Πχ μια δραστική μείωση του ξηρού κλάσματος θα επιφέρει αύξηση του δυναμικού ξήρανσης , αν πρόκειται για μονάδα θερμικής εκμετάλλευσης των απορριμμάτων. Η , αν πρόκειται για μονάδα μηχανικής ανακύκλωσης και παραγωγής κόμποστ και εναλλακτικού καυσίμου, αυτό θα οδηγήσει σε υποβάθμιση ή ακόμη και εξαφάνιση της γραμμής του ξηρού κλάσματος. Πως λοιπόν , με τις αβεβαιότητες αυτές θα κατασκευάσουμε σήμερα μονάδες που θα μελετηθούν (από τον ανάδοχο) και θα λειτουργούν με τα σημερινά δεδομένα για τα επόμενα 25 έτη και μάλιστα με εγγύηση προς τον ανάδοχο ότι θα αποπληρωθεί;
4. Μεταφορά τεχνογνωσίας στο ελ δημόσιο, περιεχόμενο της επίβλεψης;
Η ανάθεση «πακέτο» με σύμβαση ΣΔΙΤ αφήνει πολύ μικρά περιθώρια ουσιαστικής εμπλοκής της επίβλεψης , εκ μέρους του κυρίου του έργου, προς τον εργολάβο. Σύμφωνα με το Νόμο για τις συμβάσεις ΣΔΙΤ η επίβλεψη αυτή θα αφορά τα τελικά αποτελέσματα της σύμβασης και όχι τις επιμέρους τεχνικές διεργασίες στη μονάδα. Επίσης η επίβλεψη μπορεί να ανατίθεται σε τρίτο αναγνωρισμένο φορέα (πχ διεθνή εταιρεία συμβούλων όπως η ERNST & YOUNG). Υπάρχει μεγάλη πιθανότητα η επίβλεψη (εντελώς διαφορετική από την ως τώρα λεπτομερειακή –βεβαίως όχι χωρίς προβλήματα- επίβλεψη που ασκούν οι Τεχνικές Διευθύνσεις του ΕΔΣΝΑ στις μονάδες που λειτουργούν με αναδόχους) να αποξενωθεί εντελώς από τον ΕΔΣΝΑ και τους τεχνικούς υπαλλήλους του. Επομένως το πιθανότερο είναι να αποξενωθεί ο ΕΔΣΝΑ , και σε επέκταση το Ελληνικό Δημόσιο, από την όποια δυνατότητα απόκτησης τεχνογνωσίας για την υπό την ευθύνη του αποδοτικότερη στο μέλλον κατασκευή και λειτουργία των μονάδων. Οι μονάδες που θα λειτουργούν με τη σύμβαση ΣΔΙΤ θα είναι κατ’ ουσία «άβατο» για το ελληνικό δημόσιο.
5. Δυνατότητα έκπτωσης του εργολάβου σε συνδυασμό με τη διάθεση των προϊόντων των μονάδων;
Πράγματι είναι δυσχερής η πρόβλεψη των εξελίξεων σε περίπτωση που η Αναθέτουσα Αρχή υποχρεωθεί να οδηγήσει τον ανάδοχο της Σύμβασης ΣΔΙΤ σε έκπτωση. Χωρίς τεχνογνωσία, με μονάδες που θα έχουν σχεδιαστεί με αβέβαια δεδομένα θα βρεθεί δέσμια διεκδικήσεων (και μάλιστα με αντιδίκους Διεθνείς Τραπεζικούς Ομίλους σε συνθήκες όπως αναφέρθηκε εθνικής χρεοκοπίας) , όμηρος και της αδήριτης ανάγκης να διατίθενται έστω και όπως- όπως , τα παραγόμενα δημοτικά απορρίμματα.
Η πιθανότητα αυτή δεν είναι μόνο θεωρητική. Πράγματι , εκτός από τη μαζική ενεργειακή καύση (η οποία όμως ενέχει σημαντικούς περιβαλλοντικούς κινδύνους) , όλες οι υπόλοιπες τεχνολογίες δεν εξασφαλίζουν την τελική εμπορευσιμότητα των παραγόμενων προϊόντων τους στην ελληνική ή διεθνή αγορά. Και ας μην ισχυριστεί κάποιος ότι τα προβλήματα αυτά (πχ της διάθεσης του SRF στην τσιμεντοβιομηχανία) έχουν λυθεί εδώ και δεκαετίες στις αναπτυγμένες χώρες. Τα ίδια προβλήματα (πχ περιβαλλοντική-τεχνική αναβάθμιση μιας μονάδας παραγωγής τσιμέντου ώστε να μπορεί με ασφάλεια να χρησιμοποιεί το RDF) αποδείχθηκαν δυσεπίλυτα (αν και τεχνικά πράγματι απλά) στη χώρα μας για κοινωνικούς και πολιτικούς αλλά εξίσου υπαρκτούς λόγους. Τι θα γίνει λοιπόν αν εντός της πρώτης πενταετίας (πολύ πιθανό σενάριο) από την ολοκλήρωση της κατασκευής της μονάδας τα προϊόντα δεν βρίσκουν αγορά; Ο ανάδοχος ίσως καταφύγει στην παρατεταμένη αποθήκευση. Αυτό όμως ίσως – και βεβαίως πρέπει κατά τον γράφοντα- οδηγήσει σε έκπτωση του αναδόχου. Τι θα γίνει τότε με τη μονάδα; Τι θα γίνει με τους εθνικούς στόχους της ανακύκλωσης για τη διαχείριση των αποβλήτων;
6. Κόστος για τους δημότες.
Για όλους τους προεκτεθέντες λόγους , επειδή δηλαδή ο εργολάβος και οι Τράπεζες- συνεργάτες του θα φροντίσουν να προστατεύσουν εαυτούς από τα ρίσκα που περιγράφηκαν , αλλά και γιατί μετά 5-6 έτη μόνο αυτός ο φορέας θα μπορεί να λειτουργήσει τις μονάδες, το GATE FEE αναμένω να είναι απαγορευτικό για τις δυνατότητες των δήμων , του ΕΔΣΝΑ και των δημοτών. Ας μη μας διαφεύγει ότι σήμερα το κόστος για τους δημότες , για τις όποιες εργασίες (με τα όποια προβλήματα ποιότητας αλλά και με ελλείμματα) προσφέρει ο ΕΔΣΝΑ στην Αττική είναι μόνο 20-25 €/ τόνο. Άλλα 20 €/ τόνο πληρώνονται για τα γνωστά «αντισταθμιστικά». Οι μετριότερες υποσχέσεις για το κόστος τη επεξεργασίας και χρησιμοποίησης των προϊόντων (αθροιστικά προφανώς) και διάθεσης των αχρήστων εκ μέρους των υποψηφίων αναδόχων (όσες έχουν ακουστεί σε ημερίδες του ΤΕΕ , της Περιφέρειας Αττικής και άλλων φορέων) , δηλαδή το τέλος εισόδου (GATE FEE) υπερβαίνουν (προ ΦΠΑ) τα 60 €/τόνο , δηλαδή , αν συνυπολογίσουμε τα αντισταθμιστικά, τα 80 €/τόνο. Και υπογραμμίζω ότι το κόστος αυτό θα ανέβει περισσότερο καθώς θα προέρχεται μονόπλευρα πλέον κυρίως από τα νοικοκυριά και όχι από τις επιχειρήσεις (μέθοδος PAY AS YOU THROW). Η διαφορά, και μάλιστα υπό το πρίσμα της τρέχουσας ειδικής οικονομικής συγκυρίας της χώρας, είναι απλώς εξωπραγματική.
7. Πρόσβαση της κοινής γνώμης σε πληροφορίες για την περιβαλλοντική απόδοση των μονάδων του αναδόχου.
Μονάδες που θα λειτουργούν με κύριο και υπεύθυνο τον ανάδοχο θα διέπονται από το καθεστώς των ιδιωτικών επιχειρήσεων. Και όσον αφορά τις εργασιακές σχέσεις και όσον αφορά τις προς τα «έξω» πληροφορίες. Προφανώς , σχετικά με τις εκπομπές, το ύψος των αχρήστων, τη συντήρηση και τη διατήρηση της αξίας της εγκατάστασης η οποία θα περιέλθει μετά τη λήξη της σύμβασης στην αναθέτουσα αρχή, η πρόσβαση της κοινής γνώμης στις σχετικές ακριβείς πληροφορίες, όπως η ελληνική εμπειρία έχει αποδείξει, θα είναι δυσχερέστερη στις μονάδες σύμβασης ΣΔΙΤ απ΄ ό,τι στις μονάδες που λειτουργούν με ολιγόχρονες και μερικού χαρακτήρα συμβάσεις ανάθεσης υπηρεσιών ή με δημόσιους υπάλληλους.
Για όλα τα παραπάνω θα πρέπει η ανάθεση των μονάδων με συμβάσεις ΣΔΙΤ αλλά και το ΠΕΣΔΑ Αττικής να επανεξεταστούν. Εκ βάθρων.
Κώστας Σύψας
ΠΕ3 Πολ. Μηχανικών
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου